Farani, Siamani, Sipaniolo. Mo le toatele o tamaiti aʻoga a le aoga Maualuga a Amerika, o le uiga o le "gagana ese" e seasea ona susulu atu i tua atu o le tolu. A o faasolosolo ina e matua, ioe, ua e iloa o le gagana Saina na o le tele o failauga nai lo nei (ma le Igilisi) tuufaatasi, aua le tautala i isi gagana eseese e pei o Arapi, Hindi ma Urdu.
E te iloa foi ei ai se mafuaʻaga e maualalo ai le avea ma sui o le kulupu Latina-o ai e fia aʻoaʻoina se gagana ua oti? E le o taʻua, e sili atu le faigata ona aʻoaʻoina se gagana pe afai e leai se tasi e te faia.
O le mea mautinoa, e ui o le gagana Latina e mafai ona oti, o nei "ola" gagana (e pei o Iulai 2017, e tusa ai ma le Ethonolog.com) o le a sili atu ona faigata ona maua ma faaaoga i se auala aoga. E toʻalua i latou e na o le toʻatasi le tasi failauga e taʻitasi!
01 o le 07
Taushiro (Peru)
Le tala lelei? O le upega tafaʻilagi faʻafeiloaʻi i luga o le initaneti o itulau a le Jennifer's Language pages ua manino ai le auala e fai ai le "alofa" i le toetoe lava o gagana uma o le lalolagi, e aofia ai ma Taushiro, lea o tala uma lava e pito sili ona faigata.
Le tala leaga? E tasi le tagata i le lalolagi e tautala ia Taushiro talu mai le 2002, o lea o lou avanoa e mafai ona fai atu "Uñuntero" i soʻo se tasi e maualalo tele, e tusa lava pe e te latalata atu i le Vaitafe o Aucayacu i le Loreto o Peru, o fea o loʻo ola o ia (pe afai o loʻo ola pea o ia).
Afai e iai ni nai aso faaopoopo ao e suʻeina le aai o Iquitos ma le Amazon Amazon , e mafai ona faia mo se malaga manaia, e ui lava o se tasi o le a le aoga.
02 o le 07
Tanema (Solomon Islands)
E pei lava o le mataupu ia Taushiro, o le gagana Tanema o le Solomona Islands e na o le toatasi le failauga e ola. Ma o le a le mafuaʻaga na amata ai e le Peru's Taushiro ona totoa mo "Languageless Spoken Language in the World" i luga o Tanema, lea e maua i le Pasefika i Saute ?
E ui o Taushiro ei ai sona "ituaiga o tagata" e na o le 20, e tusa ma le 150 tagata e aofia i le ituaiga o latou gagana e tasi ia Tanema, e tusa ma le 2007, o lona uiga o Taushiro e sili atu ona faigofie lona tautala, e tusa lava pe toaitiiti tagata ma o ia lea o le autu autu e foliga tutusa i tulaga uma e lua.
O le a sili atu le avanoa e te maua ai se tasi i le nuu Emua o le Itumalo o Solomona o Vanikolo motu e mafai ona malamalama i ni nai upu i Tanema nai lo le e sasaina o auvai o se vaitafe Peruvian e le mafaamatalaina.
03 o le 07
Lemerig (Vanuatu)
O le numera tolu i luga o le lisi o gagana a le lalolagi e sili atu ona tautalagia, o se gagana foi atonu e te ono (pe leai) e faʻalogo ai i le Pasefika i Saute. O le i ai o le tele o gagana e le tau tautalaina e le o se mea e ofo ai iinei, ioe, o le tuueseeseina o le matafaga o lenei itulagi e tatau ona tele mo lona talafaasolopito.
Lemerig, lea o nisi taimi o igoa e pei o le "Bek" ma le "Sasar," e na o le toalua ni failauga e tusa ma le 2008. E masani ona e faalogo i lenei gagana e tautalagia e tagata o le nuu o loo nonofo i le talafatai o le itumalo o Torba i le motu o Vanua Lava i Vanuatu.
Ma e tele naua mea e fai iina, mai le aʻeina o mauga mu, e vaʻaia ai le kiona i vaitafe, e toso i totonu o le sami, e le pei o se malaga o le a le aoga, pe afai e te filifili e ave se tasi. Masalo o loʻo i ai se upu Lemerig mo le matagofie matagofie o le Pasefika i Saute , ma o le a tatou feagai ma le tele o tagata femalagaaʻi.
04 o le 07
Chamicuro (Peru)
O le gagana lona fa a le lalolagi i le lalolagi e toe foʻi atu i Peru, lea e le o se mea e faateʻia ai pe ae mafaufau o Peru o se tasi o atunuu i tagata Amelika o loʻo i ai le maualuga o le faitau aofaʻi o tagata, e ui lava i le vave osofaʻi atu o latou i totonu o le gagana Spanish- tautala, aganuu Katoliko.
O Chamicuro gagana e sili atu ona tautala nai lo Taushiro, ma e maualuga atu i luga o Lemerig aua o lona faitau aofaʻi e tusa ma le 100. E pei o Taushiro, e mafai ona e mauaina failauga o Chamicuro i le atunuu o Loreto, i le vaomatua latalata i le Amazon Amazon.
O le mea e sili ona patino, e tatau ona e sailia i latou i Pampa Hermosa, o loʻo nonofo i le au Huallaga (pe a fai e moni, e ono i ai se isi igoa i le gagana Chamicuro!).
05 o le 07
Njerep (Nigeria)
Nigeria o se tasi o atunuu sili ona eseese o Aferika, e maua ai le lagona lelei pe a e manatu o le fale lea i le gagana e leai se gagana a Aferika, ma le gagana lona lima a le lalolagi e sili ona itiiti le tautala. O le gagana Njerep e na o le ono lava failauga, ma e foliga mai o le ituaiga faʻalapotopotoga e tasi a latou gagana i Njerep na o latou lava e ono tagata.
O le ethnologist classifies this Njerep as "almost eliminating," lea e sili ona faanoanoa pe a e manatu o le numera o failauga e ono mai le 2000-o ai na te iloa le mea na tupu talu mai lena taimi?
E sili atu le mataʻutia pe a e manatu o le state o Taraba, lea o Njerep na / tautalagia, o le nofoaga lea o le faalauiloa faalauaiteleina ma taʻusalaina le faamamaina o ituaiga e le vaega tele o Mambilla ethnolinguistic, lea e tusa ma le 100,000. O le Mambilla o se laʻitiiti laʻitiiti pe a mafaufau i le lalolagi atoa, ae foliga mai o le toʻatele o tagata e faʻatusatusa i le Njerep.
06 o le 07
Ongota (Etiopia)
O le agai atu i sasae i luga o le gagana Aferika e ave ai i tatou i le gagana lona ono o le lalolagi, Ongota, lea e na o le 10 failauga e pei o le 2007, ina ua malaga atu le au suesue i Itiopia e suesue i ai.
Ongota o se gagana e ese le mamao ese, e tautala i le tasi nuu i le itu i saute sisifo o Itiopia, o se tasi o nofoaga sili ona asiasi mai mo tagata ese ma tagata Aitiope. Aemaise, o le ae maua (pe atonu e le maua) Ogo i le itu i sisifo o le Vaitafe o Weytʻo i le omo o le atunuu.
Le amiolelei o le tala? Afai e te asiasi atu i Itiopia ma mafaufau e tautala Amharic e faigata, pe o le Amharic tusiga e le mafaamatalaina, faitau oe lava laki. E tele miliona o tagata e faʻatasi ma oe! O tagata e manaʻo e aʻoaʻo Ongota e le mafai ona latou taʻu tutusa, aua nei fai mai ni nai tagata toaitiiti oe taumafai e aʻoaʻo.
07 o le 07
Liki (Initonesia)
E pei o atumotu o latalata i Pasefika i Saute, o Indonesia o se atumotu o motu na vavae ese ai tagata mo le faitau afe o tausaga. Ma e le o se mea e faateia tele ai le gagana Liki, lea e na o le 11 tagata e pei o le 2005, o loʻo i le itumalo o Papua, o le mamao lea mai le isi itu o Initonesia.
E tatau ona e alu mamao ese mai le ala tuʻia i Papua mo lau Bahasa Indonesia e taofi le auauna atu ia te oe, ae le na ona maua se avanoa e feiloai ai i ni failauga Liki. O le mea lea ona o le Liki o loʻo tautala i motu o Liki ma Nirumoar o le malo o Papua's Sarmi, o loʻo i le motu tele o lenei motu mamao.
Ma le isi, o se malaga e saili ni failauga o le gagana lona fitu a le lalolagi aupito itiiti-tautala e ono paʻu lelei i se malaga i motu parataiso o Raja Ampat, lea e latalata tele. Faʻamautinoa ia aua le taumafai e faʻamalosia lau faiaoga faʻapipiʻi e ala i lou talanoa atu ia te ia i Liki, aemaise lava i taimi o vaega taua o se suavai faapitoa. Saʻo muamua le saogalemu!