Talafaasolopito o Aferika i Saute: O le Taua o le Vaitafe o le Toto

I le aso 16 o Tesema, e faamanatuina ai e Aferika i Saute le Aso o le Toe Faalelei, o se aso malolo mo tagata uma e faamanatu ai mea taua e lua na tutupu, na fesoasoani uma e fausia ai le talafaasolopito o le atunuu. O le mea sili ona lata mai o nei mea o le faavaeina lea o Umkhonto us Sizwe, o le vaegaʻau a le National Congress Congress (ANC). Na faia lenei mea i le aso 16 o Tesema 1961, ma faailogaina le amataga o le tauiviga faaauupegaina i le apartheid.

O le mea lona lua na tupu i le 123 tausaga na muamua atu, i le aso 16 o Tesema 1838. O le Taua lea o le Vaitafe o le toto, na tau i le va o tagata Dutch ma le au Zulu o le Tupu o Dingane.

Le Talaʻaga

Ina ua nofoia e le au Peretania le Cape i le amataga o le 1800, na faapipii e le au faifaatoʻaga Dutch ni a latou taga i luga o taavale solofanua ma agai atu i Aferika i Saute e suʻe ni fanua fou e le mafai ona maua e Peretania. O nei tagata ulufale mai na lauiloa o Voortrekkers (Afrikaans mo tagata muamua-taʻavale po o paionia).

O a latou faitioga e faasaga i Peretania na faʻatulafonoina i le Great Trek Manifesto, na tusia e le taʻitaʻi o Voortrekker Piet Retief ia Ianuari 1837. O nisi o faitioga autu e aofia ai le le lava o le lagolago na tuuina mai e Peretania i le fesoasoani i faifaatoaga e puipuia lo latou fanua mai le Xhosa ituaiga o tuaoi; ma le tulafono lata mai e faasaga i le nofo pologa.

I le taimi muamua, sa feiloai le au Voortrekkers ma sina tetee pe a latou agai atu i matu sasaʻe i totonu o Aferika i Saute.

O le eleele e foliga mai e leai ni ituaiga o tagata - o se uiga o se malosi sili atu ona malosi lea na siitia atu i le itulagi i luma atu o le Voortrekkers.

Talu mai le 1818, o le itu a le itu i mātū o Zulu ua avea ma malosiaga tele o le militeli, faʻatoʻilaloina ai tamaʻi aiga ma fausia faatasi e fausia se malo i lalo o le pulega a le Tupu o Shaka.

O le toatele o le au a le Tupu Shaka na sosola i mauga, lafoai a latou faatoaga ma tuua le fanua ua leai. Ae lei umi, ae leʻi malaga atu le au Voortrekkers i le teritori o Zulu.

Le Massacre

O Reief, i le ulu o le nofoa faataavalevale a Voorrekker, na taunuu i Natal ia Oketopa 1837. Sa feiloai o ia ma le Tupu o Zulu, Tupu Dingane, i le masina mulimuli ane, ina ia taumafai e feutagai ma le umia o se fasi fanua. E tusa ai ma le tala, na ioe Dingane - i luga o le tulaga na toe maua ai e Retief le tele o povi na gaoia mai ia te ia e se alii o Tlokwa.

Na toe maua mai e Retief ma ana tagata le povi, ma auina atu i le laumua o le malo o Zulu ia Fepuari 1838. I le aso 6 o Fepuari, na sainia e le Tupu o Dingane se maliega e tuuina atu ai le ala o Voorterekkers i le va o Drakensberg Mountains ma le talafatai. E leʻi umi, ae valaʻau atu ia Reief ma ana tamaloloa i le malo o le tupu mo se mea inu ae latou te lei o ese atu mo lo latou fanua fou.

I totonu o le kraal, na faatonuina e Dingane le fasiotiga o Retight ma ona alii. E le o mautinoa pe aisea na filifili ai Dingane e faʻaleagaina lona itu o le maliliega. O nisi o punaoa na mafua ai le ita o Reatu i lona le taliaina o lima ma solofanua i le Zulu; o isi o loʻo fautua mai na fefe o ia i le mea e ono tupu pe afai e mafai ona faʻamaonia le faʻaaogaina o fana ma fana i ona tuaoi.

O nisi ua talitonu na amata ona nonofo aiga o Voortrekker i luga o le fanua ae leʻi sainia e Dingane le feagaiga, o se mea na ia faia o se faamaoniga o lo latou le faaaloalo mo aganuu a Zulu. Po o le a lava lona manatu, o le fasioti tagata na vaaia e le au Voortrekkers o se amioga faalataina lea na faaleagaina ai le faatuatua laitiiti na i ai i le va o Boers ma le Zulu mo le tele o tausaga o le a oo mai.

O le Taua i le Vaitafe o le Toto

I le vaitaimi atoa o le 1838, na taua ai le taua i le va o Zulu ma le Voortrekkers, ma ua latou filifili e solo ese le isi. O le aso 17 o Fepuari, na osofaʻia ai e le au tau a Dingane o tolauapiga Voortrekker atoa i le Vaitafe o Bushman, ma fasiotia ai le silia i le 500 tagata. O nei mea, na o le 40 tagata paʻepaʻe. O isi na totoe o fafine, tamaiti ma faifeau femalagaaʻi o malaga faʻatasi ma le Voorterekkers.

O le feeseeseaiga na oʻo mai i le ulu i le aso 16 o Tesema i se paʻu le mautonu i luga o le Vaitafe o Ntain, i le mea na tolauapi ai se tagata Voortrekker o le 464 alii i luga o le faletupe.

Na taʻitaʻiina e le au Voortrekkers e Andries Pretorius ma le tala i le po ao lumanaʻi le taua, na faia e le au faifaatoaga se tautoga e faamanatu le aso o se aso malolo faʻalelotu pe afai latou te manumalo.

I le tafa o ata, i le va o le 10,000 ma le 20,000 tagata totoa Zulu na osofaia a latou taavaletoso faʻataʻavalevale, na taʻitaʻia e le taʻitaʻi o Ndlela kaSompisi. Faatasi ai ma le manuia o le fana i luga o latou itu, na mafai ai e le au Voortrekkers ona faigofie ona manumalo ia latou osofaiga. I le aoauli, silia ma le 3,000 tagata o Zulus na maliliu, ae na o le toatolu o le au Voortrekkers na manunua. Na faamalosia malosi le Zulus ma sosola le vaitafe ma o latou toto.

The Aftermath

Ina ua maeʻa le taua, sa mafai e le au Voortrekkers ona toe faaola tino o Piet Retief ma ana tama, ma tanumia i le aso 21 o Tesema 1838. Na faapea mai na latou maua le fanua na sainia i fanua o tagata ua maliliu, ma faaaoga e totō ai le fanua. E ui o kopi o le tupe faʻaalu o loʻo i ai i le taimi nei, ae leiloa muamua le uluai taimi i le taimi o le Taua a Anglo-Boer (e ui o nisi e talitonu e leai lava se mea).

O loʻo i ai nei ni faʻamanatuga se lua i le Vaitafe o le toto. O le Nofoaga Puipuia o le Toto o le toto e aofia ai se nofoa po o se mama o taavale toso-apamemea, na faatuina i le nofoaga o le taua e faamanatu ai le au lavea a Voortrekker. Ia Novema 1999, na tatalaina ai e le faletusi o le KwaZulu-Natal le faleoloa o Ncome i le itu i sasae o le vaitafe. Ua tuuto atu i le 3,000 o le au Zulu ua maliliu o latou ola ma ua ofoina mai se toe faauigaga o mea na tutupu na mafua ai le feteenaiga.

Ina ua mavae le faasaolotoina mai le faailoga tagata i le 1994, o le faamanatuina o le taua, Tesema 16, na faasilasilaina o se aso malolo mo tagata lautele. Igoa o le Aso o le Toe Faalelei, e tatau ona avea o se faailoga o se Aferika i Saute faatoa fou. O se faʻamaoniga foi o mafatiaga faʻapitoa i taimi eseese i le salafa o le talafaʻasolopito o le atunuu e tagata uma o lanu ma ituaiga tagata.

O lenei tusiga na faafouina e Jessica Macdonald i le aso 30 o Ianuari 2018.