O le tele o Puerto Ricans e tautatala uma i le Sipaniolo ma le Igilisi, ae latou te tautatala foi "Puerto Rican," o se tuufaatasiga o upu ma fuaitau e tulaga ese i le motu. Afai o loʻo e fuafua e asiasi i Puerto Rico , o le iloaina o nisi o nei fasifuaitau o le a fesoasoani ia te oe e sili atu le alofa (malamalama) le gagana a le lotoifale.
Mai laina o le vevela i taufaifai, e masani lava o se mea lelei le iloa o sina meaʻai i le lotoifale pe a faimalaga atu i se atunuu fou. O le a mafai ona e fesoʻotai ma, malamalama, ma atonu foi e teʻi ai tagata o le motu e ala i le faʻaoga saʻo i nei fuaitau.
O le tele o nei fuaitau, e pei o fuaitau uma i le gagana Latina Amerika, e tutusa lelei lava ma le gagana Sipaniolo, e ui lava o upu faapitoa a Puerto Ricans e maua mai i lona talafaasolopito ma e aofia ai Taíno ma le gagana Peretania faapea foi ma nisi o faauigaga ma gagana faa-Aferika.
01 o le 10
Aquí Hay Gato Encerrado
"Aquí hay gato encerrado" o loo faaliliuina i le "o loo i ai se pusi ua lokaina iinei," ae ua faaaogaina e faauigaina o loo i ai se mea masalosalo e uiga i se tagata, tulaga, po o se mea. E mafai e tagata Amerika ona faʻaaoga le fasifuaitau "ei ai se mea e alu i ai" i le auala lava e tasi. E tele lava ina faʻaaogaina i talanoaga masani ma o se auala lelei e faʻaopoopo ai se faʻafefe i le lotoifale i au fegalegaleaiga.
02 o le 10
Esos Son Otros Veinte Pesos
"Esos son otros veinte pesos" ua faaliliuina moni i le "o le isi luasefulu tala," ae o lona uiga o se isi tagata o loʻo faamatalaina se tulaga e matua ese lava nai lo le mea o loo latou talanoaina. Tagata Amerika o le a latou faaaogaina le fuaitau "o se tala ese lea" po o le "o se pologa atoa fou" i le auala lava e tasi.
03 o le 10
Juan del Pueblo
"Juan del pueblo" na faaliliuina i le "John mai le taulaga" i le Igilisi, lea e talitutusa ma le faaupuga Amerika "Joe Blow" i le faaaogaina o le uiga o le tagata lautele. Atonu e te manaʻo e faʻamalosi le fai atu o lenei fasifuaitau, ae o le a faʻalogo i ai i le talanoaga. E mafai ona e fai mai "Joe Schmoe" poʻo "Joe Blow" ma Puerto Ricans o le a malamalama.
04 o le 10
Llamar Para Atrás
"Llamar para atrás" o lona uiga o le toe valaau atu i se tasi, ae o le faaliliuina moni i le Igilisi o lona uiga o le "valaau i tua." O le a le mafai ona e fai atu lenei mea i se talanoaga, ae atonu e te alu i le faaiuga o se faʻaululele leo. O pisinisi a Puerto Rican o le a talisapaia le uiga, ma masani ona fai atu le tasi i le isi i le auala lava e tasi e fai mai ai Amerika "valaau mai ia te au."
05 o le 10
Ni Pa
"Ni pa" o se ala e fai ai "leai se auala," ae atonu o se kopi o le "para para" o lona uiga "leai se mea." I le auala lava e tasi e fai mai ai tagata Amerika "Ou te le faia lenei mea mo se mea," o le para nada o lona uiga o le manaomia o se mea aoga mo le faia o se mea.
E le gata i lea, o le "pa" e mafai ona faʻaaoga e faʻaalia ai le le fiafia i le faia o se mea e pei o le "Ni pa, ou te le oso ese mai lena pusi i le sami!" E mafai foi ona faʻaaoga e faʻaalia pe ofo ai pe afai e fai mai i se uiga lelei pei o le "Ni pa, e le mafai ona e talitonu na e fausia oe lava!"
06 o le 10
Por Allí Para Abajo
"Por allí para abajo" ua faaliliuina moni i le "luga i luga tonu i lalo," ae o lona uiga o saʻo i luma. O le a lelei lenei mea pe a e ole atu mo ni faʻamatalaga, aemaise lava pe afai oe tautala i le gagana Sipaniolo. Atonu o le a paʻu i le talanoaga, o lea ia sauni e tusi i lalo e pei o le "alu sao" i soo se itu o latou faasinoina.
07 o le 10
Ser Como Jamón del Sandwich
O le faaliliuga moni o le "ser como jamón sandwich" o le "ia pei o le ham i le sanuisi," ae o lona uiga o le mea tutusa e pei o le faaupuga Amerika "o le uili lona tolu" i se tulaga faaagafesootai. E mafai ona e fai atu lenei mea o se ula (pe matuia) pe afai e te manaʻo e pei o oe o se faʻasalaga i se ulugalii Puerto Rican e faʻafefeteina soʻo. O le tuʻuina atu o se isi auala: atonu e mananao tagata ia ham i la latou sanuisi, ae o loʻo e alu i le va o le falaoa.
08 o le 10
Tomar el Pelo
"Toma mi pelo" e moni lava e faaliliuina i le "oe ave loʻu lauulu," ae o le Igilisi tutusa o le "tosoina o loʻu vae." Igilisi tutusa: toso tasi vae. Afai e te le talitonu i le tala o loʻo taʻuina atu e le lotoifale ia te oe aua e foliga mai e le taufaasese le moni, ia e fai atu ia i latou "ni pa, talo milo" ina ia matua fiafia ai i latou i lou malamalama i le lotoifale.
09 o le 10
Tú Sabes
"Tú sabes" o lona uiga "ua e iloa" i le Igilisi ma ua faʻaaoga tutusa i le auala lava e tasi e faaaoga ai e le tagata Amerika le talanoaga masani. E mafai ona e fai atu "O lena matafaga o le mea sili lea, e te iloa" poʻo le "Tú sabes, ou te matua fiafia i lenei talanoaga."
10 o le 10
Ser Patriota
E ui o le "ser patriota" o se fuaitau tutusa lea o lona uiga o le faaliliuga o le upu "ia avea ma se tagata lotonuu," e faaaoga e alii i Puerto Rico lenei fasifuaitau faamolemole e talanoa ai e uiga i susu o se tamaitai o loo i ai le mafaufau. Lagona le saoloto e pisa se foliga eleelea pe talanoa i se tagata pe afai na te fai mai lenei mea i se uiga faamaualalo e pei ona manatu e le masani i aganuu Puerto Rican ma Amerika.