Peru o se vaega o gaoioiga tetele a le lalolagi, ma e tusa ma le 200 mafuiʻe laiti e tutupu i le taʻi taʻitasi i tausaga taʻitasi. E tusa ai ma le upega tafaʻilagi a le National Studies, ua silia ma le 70 mafuiʻe taua i Peru talu mai le 1568, poʻo le tasi i le ono tausaga.
O le mea autu i tua o lenei gaoioiga o le vaʻaia o le fegalegaleaiga o papatusi tectonia e lua i le talafatai i sisifo o Amerika i Saute. O iinei, o le alo o Nazca Plate, o loʻo i totonu o le Vasa Pasefika i sasae, e faʻafeiloai i le konetineta o Amerika i Saute.
O le Placa Nazca o loʻo faʻasolosolo lalo ifo o le Pasefika Amerika i Saute, ma faʻapogai ai le vaʻaia o le vasa o Peru-Chile. O lenei pulefaʻatasia o loʻo aʻafia foi mo se tasi o itu taua o le itu i sisifo o Amerika i Saute: o le Nofoaga a Andean.
O loʻo faʻaauau pea ona faʻamalosia le Paseka Nazca i lalo o le eleele eleʻele o le lalolagi, aʻo aʻafiaga o loʻo aʻafia i lenei fegalegaleaiga tectonic e taʻitaʻia ai le tele o faʻalavelave masani i Peru . O mauga mumu ua faia i le aluga o taimi, ma o Peru o se vaega o le gaogao malu. O le tele o lamatiaga i le faitau aofaʻi o tagata, peitaʻi, o le taufaʻatau o mafuie ma aʻafiaga e aʻafia ai e pei o solofanua, avalanches, ma galulolo.
Le Talafaasolopito o Mafuie i Peru
O le talafaasolopito o mafuie faamauina i Peru na toe oo i le ogatotonu o le 1500s. O se tasi o faʻamatalaga muamua o se mafuie tele na amata mai le 1582, ina ua faʻataunuʻuina le mafuie i le aai o Arequipa, ma fai mai e le itiiti ifo ma le 30 tagata na ola i le faagasologa.
O isi mafuiʻe tetele talu mai le 1500s e aofia ai:
- 1687 - O se mafuiʻe malosi e 8.2 na afaina ai Lima, Callao, ma Ica. O le tsunami taunuuga na faaleagaina ai le taulaga o Pisco. Aofai o maliu na faitaulia e tusa ma le 5,000.
- 1746 - O le mafuiʻe Lima-Callao o Oketopa 28, 1746, na toetoe lava a ufitia ai Lima, ae o le tsunami na sosoo ai ae na taofia uma le taulaga o Callao. E tusa ma le 6,000 tagata na maliliu na faamauina i le maea ai o le mafuiʻe (8.6 i le 8.8) ma le tsunami. O se faatusa o Keriso, lea na ola muamua mai le 1687 mafuie, na faasaoina mai foi i le 1746 faalavelave. O lenei ata, ua lauiloa El Señor de los Milagros (Le Alii o Vavega), o le nofoaga autu mo se tafaoga faalelotu tele lea e faia i Lima i Oketopa uma.
- 1868 - O le mafuiʻe o Arica i le 1868 o loʻo tumau pea le malosi o le mafuie i le talaʻaga o le atunuu (Arica o se vaega o Peru i lena taimi, ae o Chile nei o Chile). O le mafuie, lea na i ai le maualuga i le va o le 8.5 ma le 9.0, na faaleagaina ai aai eseese i le itu i saute o le atunuu, e aofia ai Arica, Tacna, ma Arequipa, ma mafua ai le le itiiti ifo ma le 25,000 tagata na maliliu.
- 1928 - O se mafuiʻe na afaina tele ai le taulaga o Chachapoyas i Northern Peru. O le mea na tupu na mafua ai se eleele solo na fasiotia ai le 25 tagata.
- 1946 - I le aso 10 o Novema, o se mafuie e 7.3 na oʻo ai i le itulagi o Ancash o Peru. O le mafuie na mafua ai le malepelepe na faaleagaina ai le taulaga o Quiches ma faaleagaina ai Conchucos ma Mayas. O le maliu na fuafua i le va o le 1,400 ma le 2,000.
- 1970 - O le mafuiʻe o Anetasi i le aso 31 o Me, 1970, o loʻo tumau pea le leaga sili ona leaga i le talafaasolopito o Peru. O le mea na tupu mai le talafatai o Peru; leai se tsunami tetele na tusia. E ui i le itiiti o le mamana nai lo muamua lulu (7.9 i le 8.0 i luga o le Richter scale), o le mafuie na mafua ai le tele o laufanua e tafe mai lalo mai le tumutumu o le Mauga o Huascarán, o le mauga maualuga i Peru . O galu o le papa ma le aisa na tanumia ai aai o Yungay ma Ranrahirca, na fasiotia ai le 100,000 tagata ma faamanualia ai le 200,000.
- 2007 - I le aso 15 o Aukuso, na taia ai e le mafuie 8.0 le mafuʻe i le talafatai o le totonugalemu o Peru. Sa lagona le mafuie i le tele o le atunuu, ae o Pisco, Chincha, ma Ica na mafatia i le tele o le faaleagaina. I le aotelega, o le mafuie na tuua ai le 519 tagata na maliliu ma 1,366 tagata manua, ma e sili atu i le 58,000 fale na faaleagaina.
Faʻasalaga o le mafuie
O le tele o mafuie na lisiina i luga na tutupu i le talafatai, ae o vaega uma e tolu o le taulaga o Peru - o le talafatai, o mauga maualuga, ma le vaomatua - e afaina i gaoioiga faasolitulafono.
O le tele o mafuie (5.5 ma le maualuga) e tupu i le itu o le vaega o loʻo faʻaaogaina i le vanu o Peru-Chile. O le vaega lona lua o faʻasagaga faʻasolosolo e tutupu i luga o le Andean Range ma sasaʻe i totonu o le vaomatua ( selva alta ). O togavao maulalo o le Amazon Basin, i le taimi nei, e iloa ai le mafuie i lalo ifo o le fogaeleele, i le loloto o le 300 i le 700 kilomita.
Faʻasaoina o le mafuie i Peru
O le tali a Peruvian i mafuiʻe e faʻaauau pea ona faʻaleleia ae e leʻi oʻo lava i tulaga o loʻo maua i le tele o atunuu atiaʻe. O le tali atu i le 2007 mafuiʻe, mo se faʻataʻitaʻiga, na matuā faitioina e ui lava i ni tulaga lelei. Na vave lava ona vave lavea le manua, e leai se faʻamaʻi o faʻamaʻi ma o le faitau aofaʻi na maua le tulaga lelei o le lagolago. Ae ui i lea, o le tali muamua na afaina ona o le leai o se maliega.
E tusa ai ma le Samir Elhawary ma Gerardo Castillo i se suʻesuʻega 2008 mo le Vaega o Faiga Faavae a Tagata , "o le faiga i le itu faʻaitulagi na tauivi e taulimaina le fua o le faʻalavelave faʻafuaseʻi ma le malo tutotonu, nai lo le lagolagoina o le faʻaitulagi, faʻasao i le fatuina o se foliga tutusa tali. "O lenei mea na fausia ai se tulaga o le le mautonu ma le le atoatoa lea na taofia ai le puleaina atoa o le faalavelave.
I le tulaga o sauniuniga, o loʻo faaauau pea ona aʻoaʻoina e le Malo o Peruvia ma logoina le faitau aofaʻi o aʻafiaga o mafuie ma aʻafiaga faʻapitoa. Ole tele o mafuie e faia i tausaga taʻitasi i se tulaga faʻale-malo, e fesoasoani ai e faʻamalamalama nofoaga saogalemu ma auala e alu ese ai ao faʻalauteleina le faʻaogaina o le saogalemu o le tagata lava ia.
E tasi le faafitauli o loo faaauau pea, ae ui i lea, o le le lelei o le fausiaina o fale. Maota ma adobe poʻo puipui palapala e sili ona faigofie ona faʻaleagaina ile mafuiʻe; o le tele o fale faapena e i ai i Peru, ae maise lava i nofoaga le lelei.
Fautuaga mo Tagata Faimalaga i Peru
O le toatele o tagata faimalaga o le a leai se mea e sili atu nai lo se tamaititi laiti i Peru, o lea e leai se mea e te popole ai e uiga i mafuiʻe aʻo lei oʻo i lau malaga. Afai e te lagona le gatete, vaavaai mo se sono saogalemu i lau eria lata ane (afai e le mafai ona e vaʻaia se sonoa saogalemu, mulimuli i fautuaga o loʻo i lalo). O pitonuʻu malupuipuia e faʻamaonia i lanu lanumeamata ma lanu paepae " Zona Segura en Casos de Sismos " ("mafuiʻe" i le Sipaniolo o sismo poʻo terremoto ).
Mo nisi faʻamatalaga e uiga i le saogalemu o le mafuie aʻo e malaga, faitau le Talosaga mo le Saogalūmū mo le Au Matutua Maualuga (e talafeagai mo tagata malaga uma tausaga).
O se manatu lelei foi le resitalaina o lau malaga ma lou ofisa muamua ao le i alu i Peru.